Αλέξη Οικονομίδη

Αυτοδιοικητικές επιλογές: Τα δέντρα και το δάσος

·                                 23.02.2014

 Ορισμένες σκέψεις, με αφορμή τον διάλογο που ξεκίνησε στις σελίδες των «Ενθεμάτων» για τις αυτοδιοικητικές επιλογές και τη σχέση του «τοπικού» με το «εθνικό» με το σχόλιο του Αντώνη Λιάκου και την απάντηση του Χρήστου Σίμου.

1. Οι άνθρωποι δεν βιώνουν μια ενιαία τοπικότητα, την οποία στις επικείμενες εκλογές καλούνται να συνδέσουν πλήρως, μερικώς ή καθόλου με την κεντρική πολιτική αναμέτρηση. Η ίδια η τοπικότητα εμπεριέχει ήδη --και παράγει συνεχώς-- διαφορές, και μάλιστα όχι μόνο ποσοτικές: η πόλη δεν είναι ένα μεγάλο χωριό, ούτε η μητρόπολη είναι, απλώς, μια μεγάλη πόλη. Οι διαφορές κλίμακας συγκροτούν --έχουν συγκροτήσει προ πολλού-- διαφορετικές ποιότητες.

2. Γι' αυτό άλλωστε, ακόμη και στο βαθύτερο σημείο της κρίσης, μια μικρή ή μεσαία πόλη δεν θα ζήσει ποτέ το φαινόμενο που διεθνώς περιγράφεται ως «μητροπολιτική οδύνη»: τη μαζική, δηλαδή, εξαθλίωση των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού της, απόρων, αστέγων, ψυχικά ασθενών, αναπήρων, τοξικοεξαρτημένων, με τις ιδιότητες μάλιστα αυτές να συνυπάρχουν συχνά στα ίδια πρόσωπα. Η Αθήνα όχι απλώς ζει αυτό το φαινόμενο, αλλά, επιπλέον, η διαχείρισή του αποτελεί όρο επιβίωσης γι' αυτήν.

3. Επιπλέον, ορισμένα από τα πιο αιχμηρά και επείγοντα προβλήματα που βιώνουν σήμερα πόλεις και περιφέρειες, δεν έχουν προκληθεί από την κρίση και τις πολιτικές που επελέγησαν για την αντιμετώπισή της. Επιδεινώθηκαν, περιπλέχθηκαν, εδραιώθηκαν στη διάρκεια της κρίσης, αλλά δεν έχουν προέλθει από αυτήν. Η αποβιομηχάνιση (της Πάτρας, για παράδειγμα, ή του Περάματος), προϋπήρξε. Η συρρίκνωση της πρωτογενούς παραγωγής, επίσης. Και η κρίση της Αθήνας --μέρους του ιστορικού της κέντρου και ορισμένων από τις πιο εμβληματικές αστικές περιοχές της-- ξεκίνησε δεκαετίες νωρίτερα, και μάλιστα με κινητήρια δύναμη όχι την οικονομική συρρίκνωση, αλλά την οικονομική μεγέθυνση: οι αστοί εγκατέλειψαν το άστυ για να εποικήσουν τα προάστια…

4. Με δεδομένες τις διαφορές αυτές, όπως και κάποιες άλλες, που συνδέονται επίσης με την ιστορία και τη γεωγραφία, η διαπίστωση του Α. Λιάκου ότι η κρίση βιώνεται διαφορετικά στον χώρο και τον χρόνο, μου φαίνεται αυταπόδεικτη. Επειδή, ωστόσο, ο Χ. Σίμος διαφωνεί, ας ξαναδιαβάσουμε τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την ανεργία: ενώ στο σύνολο του πληθυσμού το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ Νοεμβρίου 2012 και Νοεμβρίου 2013 αυξήθηκε κατά 1,7%, τα αντίστοιχα ποσοστά στις περιφέρειες Κρήτης και Αιγαίου αυξήθηκαν κατά 6,8 και 6,3% αντίστοιχα, προσεγγίζοντας τώρα τον εθνικό μέσο όρο, από τον οποίο όλα τα προηγούμενα χρόνια απείχαν σημαντικά.

5. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά, ότι η κρίση είναι φαινόμενο δυναμικό. Οι συνέπειές της εκδηλώνονται με διαφορετικό ρυθμό στους διαφορετικούς τομείς της οικονομίας και πλήττουν με διαφορετική ταχύτητα και σε διαφορετικό βάθος τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Και, τελικά οι άνθρωποι, ανάλογα και με τον τόπο στον οποίο ζουν, δεν τη βιώνουν «με σχεδόν παρόμοιο τρόπο». Τη βιώνουν «διαφορετικά», και «διαφορετικά» δεν σημαίνει μόνο με διαφορετική ένταση. Σημαίνει, επίσης, με διαφορετικούς τρόπους.

6. Είναι ανόητο να θεωρείται ότι η συνειδητοποίηση αυτής της ποικιλότητας εμπειριών, προβλημάτων, δυνατοτήτων και προοπτικών, σημαίνει αποπολιτικοποίηση των αυτοδιοικητικών εκλογών. Σημαίνει, όμως, ότι τα διακυβεύματα του «τοπικού» δεν μπορούν να υπαχθούν ευθέως και απολύτως σε εκείνα του «εθνικού», να απορροφηθούν και να εκφρασθούν αποκλειστικά από αυτά, στο πλαίσιο μιας διαδικασίας δημοψηφισματικού χαρακτήρα. Κανένα δημοψήφισμα δεν μπορεί να αναδείξει αρχές κατάλληλες και ικανές να κυβερνήσουν και να αλλάξουν πόλεις και περιφέρειες που βιώνουν, με τον δικό της η καθεμία τρόπο, μια καθολική κρίση.

7. Ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής, που εναγωνίως αναζητείται ως το ενοποιητικό στοιχείο στη διεκδίκηση της «ανατροπής», δεν μπορεί να είναι, γενικά, η αντίθεση στο «Μνημόνιο». Η περίπτωση Καρυπίδη ανέδειξε, με αποκαλυπτικό όσο και οδυνηρό τρόπο, τα όρια του σχετικού διλήμματος. Όπως τα ανέδειξε και η πρόσφατη αντιπαράθεση για το δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές, των μεταναστών που νόμιμα ζουν, εργάζονται και φορολογούνται ανάμεσά μας: κάθε πολιτικός σχηματισμός βρέθηκε στη θέση που ανόθευτα του αρμόζει, με βάση, αυτή τη φορά, τα διλήμματα των δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής.

8. Αντίθετα, αυτό που μπορεί να ενοποιήσει θετικά το «τοπικό» με το «εθνικό», τις αυτοδιοικητικές ατζέντες με την κεντρική, είναι μια ισχυρή κατάφαση. Κατάφαση στην ανάσχεση της κατάρρευσης, όπως εκδηλώνεται στην κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, και στην ανάγκη ανασυγκρότησης όπως υπαγορεύεται από τις ιδιαίτερες δυνατότητές της. Ανασυγκρότησης παραγωγικής, κοινωνικής, θεσμικής, περιβαλλοντικής, ηθικής.

9. Τελικά, καλό είναι να μην αφήνουμε το δέντρο να μας κρύβει το δάσος. Και ακόμη καλύτερο, να μην ξεχνάμε ότι το δάσος είναι μια νέα ποιότητα, που συντίθεται ωστόσο από δέντρα. Και μάλιστα, διαφορετικά…

Ο Αλέξης Οικονομίδης είναι δημοσιογράφος.